در روزگاری از تاریخ تمدن اسلامی، که برخی جریان‌‌‌‌های دینی و فلسفی در انکار زندگی این جهانی‌ می‌کوشیدند خیام بر استفاده از فرصت کوتاه عمر تاکید‌ می‌کرد وآموزگار زندگی شاد در جهان ناپایدار وگذران بود. زیستن در لحظه که امروز، شاه کلید توصیه‌‌‌‌های علمای اخلاق و روانشناسی برای یک زندگی آرام و خالی از اضظراب است، پیام غایی خیام برای مخاطبان است.

ریاضیدان و ستاره شناس بزرگ، در دانش و فرزانگی به چنان مرتبتی رسیده بود که حاصلش فروتنی در برابر عظمت آفرینش بود. او با چنان جایگاه عظیمی در علم، خود را از فهم اسرار جهان عاجز‌ می‌دید. به این اعتبار، خیام انسان‌‌‌ها را نه به طغیان علیه آفرینش بلکه به فروتنی در برابر جهان دعوت‌ می‌کند. خیام، نسخه‌‌‌‌‌ای برای زندگی عالمانه و فروتنانه است.

آزادمنشی و آزداندیشی، ویژگی بارز خیام است. تمدن اسلامی در اوج شکوفایی اش، نه تنها به دگراندیشان و آزداندیشانی از جنس خیام تعرضی نمی کرد بلکه در عالی ترین مراکز علمی، منبر و موضعی در اختیارشان‌ می‌گذاشت تا آنچه را یافته و جسته اند در حلقه‌‌‌‌های دانشمندان مطرح و از آن دفاع کنند.

خیام، چه بسا نامدارترین چهره ادبی ایران در جهان باشد. نام او بارها بیشتر از فردوسی و مولانا و حافظ و سعدی برای جهانیان شناخته شده است. شاید درک غربیان از خیام چقدر با مقادیری اغراق و مبالغه توأم باشد. اما هرچه هست جهانیان، خیام را فیلسوفی دانشمند‌ می‌دانند که پیامی بی رقیب و سخنی شنیدنی برای زندگی دارد.