هر پدیده و کنش اجتماعی از سنت یک جامعه ریشه می‌گیرد و ‌بسط پیدا می‌کند. همین سنت‌ها، عقاید و باورهاست که پدیده‌ای یکسان را در هر جامعه‌ای به پدیده‌ای متفاوت تبدیل می‌کند. گاهی نام دو موضوع یا پدیده اشتراک لفظی دارد و تنها شباهت آنها اسمی است؛ اما ماهیت و ذات آنها متفاوت و حتی ممکن است مغایر و‌ متضاد باشد.
فرضا واژه «خواب سرمایه»؛ این واژه در یک بحث علمی اقتصادی به مفهوم مدت زمانی است که سرمایه‌گزاری به سود دهی می‌رسد. اما در محاوره‌ای عامیانه میان دو نفر به معنای دیدن خواب ثروت و ‌مکنت است. اشتراک این دو موضوع فقط در لفظ و واژه است و معنای آنها کاملا متفاوت است.

اکنون باید تعریفی از مناظره، مباحثه و جدل ارائه دهیم تا به نتیجه‌گیری برسیم. مناظره را می‌توان چنین تعریف کرد که بیان نظرات دو یا تعدادی افراد در خصوص یک موضوع است، بدون اینکه طرفین به نقد و نقادی نظرات هم بپردازند. در واقع هر کسی نظر خود را بیان و نتیجه‌گیری و انتخاب به مخاطبان و شنوندگان واگذار می‌شود.

مباحثه مرحله‌ای بالاتر است که علاوه بر بیان نظر توسط طرفین، استدلال، نظر و ایده طرفین توسط طرف مقابل به نقد کشیده می‌شود. اما مبنای طرفین در یک مباحثه فهم بیشتر ایده طرف مقابل، سوال جهت روشن شدن ابعاد موضوع و نهایتا پذیرش موضوع مستدل و صائب است.
اصل دیگر در مناظره و مباحثه تحمل، ‌ادب، متانت و منطق است. پذیرش استدلالی است که محکم‌تر و دقیق‌تر است.

اما جدل به معنای طرح یک ایده توسط هر کدام از طرفین، دفاع از ایده و شکست دادن طرف مقابل در بحث است. در این نوع لزوما هدف اقناع طرفین یا مخاطب نیست بلکه موضوع یارکشی، به عقب راندن و شکست طرف مقابل است. خروجی این نوع بحث نیز لزوما به‌معنای پیروزی حجیت و استدلال قویتر نیست و ممکن است مغالطه و سفسطه پیروز باشد نه علم و ‌منطق.

در عالم دمکراسی غربی آنچه مناظره نامیده می‌شود نوعی جدل است. مناظره در ظرف سنت، فرهنگ و سیاست غربی همین معنا را دارد. اما مناظره در سنت اسلامی-شرقی نهایتا نوعی مناظره یا مباحثه است و سویه جدلی آن کم رمق و ‌سویه استدلالی و تبیینی آن قویتر است.

در ظرف دمکراسی غربی برنده کسی است که به هر روش ممکن حریف خود را مغلوب و ‌منکوب کند و رای اکثریت را کسب کند؛ ولو اینکه اخلاق و شریعت را منکوب کند.
اما در سنت اسلامی حتی جدل باید ناظر به گفتن و پذیرفتن حق باشد.
اما متاسفانه سنت مناظره ما تبدیل به جدل دمکراسی غربی شده است.

تفاوت مناظره کنندگان در انتخابات‌ جمهوری اسلامی نیز از همین جا بر می‌خیزد. جلیلی سنت اخلاقی و شرعی اسلامی را رعایت می‌کند و تلاش می‌کند مردم و طرف مقابل خود را اقناع کند، ایده و برنامه خود را ارائه دهد و از بی‌اخلاقی و منکوب کردن طرف مقابل پرهیز کند.
در طرف مقابل دیگران سعی می‌کنند با هر روش ممکن حریف را از میدان به در کرده و رای جمع کنند.
این تفاوت روش ورود افراد به بحث است.

به نظر مردم ما باید ورای جدل‌های سطحی طرفین به عمق افکار و برنامه‌ها نگاه کنند و اسیر جدل‌های تبلیغاتی،جنگ روانی، مهندسی افکار عمومی و… ستادهای غربزده نشوند.

احسان کرمی
۱۲ تیر ۱۴۰۳