آن راکه حلال زادگی عادت خواست

عیب همه مردمان به چشمش نیکوست

معیوب همه عیب همه کسان می نگرد

از کوزه همان برون تراود که دروست

*شیخ ابوسعید ابوالخیر

از ویژگی های مؤمن متخلق به اخلاق حسنه صفت عیب ردایی است.همه می دانیم که عیب جویی از صفات مذموم وناپسند به شمار می‌رود ولی عیب ردایی از صفات پسندیده شمرده می‌شود.
جستجوی عیب های دیگران از امراض اخلاقی است که از غرور وخود خواهی،، حس جاه طلبی و حسادت نشٱت می گیرد. عیب جویان افرادی هستند که بر اثر نا آگاهی از اوصاف روحی خود و بی خبری از وضع و حال خویشتن، به به دنبال لغزش های مردم رفته وپرده از معایب، و لغزش های آنان بر می دارند، اینان مردمی هستند که از ذکر وبیان عیوب مردم لذت می برند، زیرا در خود نوعی حقارت احساس می کنند وبا بیان نقاط ضعف مردم و آشکار ساختن عیوب آنان وکاستن از ارزش وموقعیت اجتماعی آنها، احساس حقارت خود را تسکین می دهند. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: « یا ایها الذین آمنوا لایسخر قوم من قوم…ولا تلمزوا انفسکم» ای کسانی که ایمان آورده‌اید،نبایدگروهی از شما گروه دیگر را مسخره کند…واز یکدیگر عیب جویی نکنید.(حجرات/۱۷).
حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در پرهیز دادن از عیب جویی می فرمایند: « چرا و چگونه آن عیب جو، عیب برادر خویش می گوید و او را به بلایی که گرفتار است سرزنش می کند؟ آیا به خاطر ندارد که خداوند چگونه او را بخشید و گناهانش را پرده پوشی فرمود؟ چگونه دیگری را بر گناهی سرزنش می کند که همانند آن را مرتکب شده، یا گناه دیگری انجام داده که از آن بزرگ تر است؟به خدا سوگند اگر چه خداوند را در گناهان بزرگ عصیان نکرده و تنها گناه کوچک مرتکب شده باشد، اماجرٱت او بر عیب جویی از مردم، خود گناه بزرگ تری است.ای بنده ی خدا، در گفتن عیب کسی شتاب مکن، شاید خدایش بخشیده باشد.پس هرکدام از شما که به عیب کسی آگاه است به خاطر آنچه از عیب خود می داند باید از عیب جویی دیگران خودداری کند و شکر گزاری از عیوبی که پاک است او را مشغول دارد از اینکه دیگران را بیازارد؟ » ( نهج‌البلاغه،خطبه ی ۱۴۰).
از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده: « هرکس درباره ی مؤمنی آنچه دو چشمش دیده و گوش هایش شنیده بگوید، از جمله کسانی است که خداوند درباره ی ایشان فرموده: « ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم» آنان که دوست دارند فحشا و بدی در میان اهل ایمان شایع شود، برای آنان عذاب دردناکی خواهد بود.» (نور/۷۷)، (وسائل الشیعه۸،۵۹۸). از امام باقر علیه السلام نقل شده است: از چیزهایی که انسان را به مرز کفر نزدیک می سازد، این است که کسی با برادر دینی خود به نام دین در ظاهر طرح دوستی بریزد و لغزش های او را یکی پس از دیگری به خاطر بسپارد تا روزی او را رسوا کند.» (جامع السعادات ۲،۲۷۹).
افراد عیب جو همانند مگس روی آلودگی ها می نشینند و تنها روی جنبه های منفی انگشت می گذارند و جنبه های مثبت اشخاص را نمی بینند، چنان که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: « افراد زبون و فرومایه مانند مگس روی ناپاکی ها و آلودگی ها می نشیند و دنبال کارهای زشت و عیوب مردم هستند و خوبی های آنان را نادیده می‌گیرند، همان طور که مگس دنبال نقاط فاسد بدن می گردد و مواضع صحیح و سالم را ترک می‌کند.» (سفینه البحار ۲،۲۹۵).
بنابراین باید از معاشرت و هم نشینی با این گونه افراد خودداری کرد.امیرالمؤمنین علیه‌السلام از هم نشینی و معاشرت با انسان های عیب جو نهی فرموده « ایاک ومعاشرمتنبعی عیوب الناس » . و در بیان علت آن می فرماید: « زیرا هیچ کس از ضرر آنها در امان نمی ماند (چرا که آنها اسرار باطنی و رازهای درونی و عیوب انسان را نزد دیگران فاش می کنند.) /غررالحکم،۶۵۹.
نیز فرمودند: « کسی که در جستجوی عیب های پنهان داشته مردم است، خداوند عیب های پنهان داشته او را ظاهر می کند.» همان ۴۲۱).
در بیان دیگری فرمودند: « باید دشمن ترین مردم نزدتو و دورترین آنها از توکسانی باشند که بیشتر در صدد یافتن خطاهای مردم هستند.»( الفهرست غرر،۲۸۸).

ممنوعیت عیب جویی به سبب آن است که مسلمانان ومؤمنان برادر یکدیگرند و برادران مؤمن به هم ظلم نمی کنند و موجب خواری یکدیگر نمی شوند؛ « المسلم اخو المسلم لا یظلمه ولا یخذله» (الوسائل الشیعه۸،۵۹۸).
امام صادق علیه السلام می فرماید:« هرکس از گناه یا کار زشتی که مؤمن انجام داده است، آگاهی یابد و آن را علیه او افشاء کندو پوشیده ندارد واز خدا برای او طلب آمرزش نکند، نزد خدا مانند انجام دهنده ی، همان عمل زشت است و(افزون بر آن) بار آن گناهی که علیه انجام دهنده افشاء کرده نیز بر گردن اوست.» ( بحارالانوار ۷۲،۲۱۶).
… امام باقر علیه السلام ضمن توجه دادن مردم به نقاط ضعف ولغزش های خود، چنین می فرماید:« بزرگترین عیب برای انسان، این است که عیب دیگران را با کنجکاوی به دست آورد و خود، دارای همان عیب باشد، و آن را حس نکند.» ( کافی ۲،۴۵۹) .
بی شک، توجه به عیوب دیگران ومیل به فهمیدن آن باز می دارد. آن گاه که انسان مشغول کاستی ها و عیوب خویش شود،از توجه به نقایص و عیوب دیگران باز می ماند و در صدد بر طرف ساختن عیب های خود بر خواهد آمد، پس دیگر نه میلی به عیب جویی خواهد داشت و نه مهلتی برایش خواهد ماند تا حتی بتواند به عیوب دیگران فکر کند.از رسول خدا (ص) روایت شده: « خوشا به حال کسی که از عیوب خودش او را از پرداختن به عیب برادران مؤمنش باز دارد. » (همان، ۸،۱۶۸)
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نیز در بیان اوصاف اهل ایمان فرمودند:« مؤمن سرگرم به عیب های خویش ورها از عیوب دیگران است.»(وسائل، ۱۱،۱۷۵).
وهم چنین فرمودند: « کسی که به عیب خویش بینا شود، عیب هیچ کس نگوید.» (غررالحکم،۲۳۴).
حکیم ابوالقاسم فردوسی (ره)چه نیکو سروده است:
چوعیب تن خویش داند کسی
زعیب کسان بر نخواند بسی
امیر مومنان علی علیه السلام درکلامی دیگر به صراحت، ارتباط بین توجه وسرگرم شدن به عیب های خود وبی توجه شدن به عیب های دیگران را باز گو کرده می فرماید:« عیب های مردم را جستجو مکن، پس همانا تو عیب هایی داری که اگر به آنها بیندیشی از بیان عیب های دیگران مشغولت کند.»(همان،۴۳۸).
همان گونه که بیان شد؛ عیب جویی وسرزنش کردن مردم، امری زشت است و راهنمایی آنان به کارهای نیک و متوجه ساختن آنان به معایب کار خود، مطلبی دیگر، عیب جویی از رذایل اخلاقی است، درحالی که هدایت مردم وتوجه دادن آنها به نقاط ضعف خویش، از طریق نصیحت و اندرز، از وظایف مذهبی و انسانی به شمار می رود وبر هر انسان آگاه و بیداری لازم است که هم نوعان خود را از بدبختی و تیره روزی نجات بخشد.آگاه ساختن مردم به عیوب زندگی خودشان، به قدری مهم و با ارزش است که امام صادق علیه السلام آن را بزرگ ترین هدیه ی انسانی شمرده است که یک فرد می‌تواند آن را به فرد دیگر تقدیم نماید و چنین می فرماید:« خداوند بیامرزد کسی را که عیوبم را به عنوان هدیه به من تذکر دهد.» (تحف العقول، ۳۶۶.)
پس کسی که ادعای دوستی می کند ولی عیوب انسان را تذکر نمی دهد و هرگونه نقص و عیبی که می بیند، بی تفاوت از آن می گذرد، دوست واقعی نیست. پیامبر اکرم (ص) فرمودند:«مؤمن آئینه ی مؤمن است که خوبی هاوبدی های خود را در او می بیند.» (المجازات النبویه، ۶۶.)