محمد عبیات، پژوهشگر تاریخ اسلام در یادداشتی که در اختیار ما، گذاشته، به نقش نمادین نخبگان در بستر تاریخ پرداخته است.

«کوفه سال ۶۰ هجری، آبستن حوادثی گسترده و مهم در تاریخ اسلام بود؛ حوادثی که تا چندین قرن موجب تحول در بایسته‌های فکری، فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامی شد و روند نقش آفرینی‌های نخبگان را در تعامل با حکومت‌ها و خلافت‌ها به طور کلی تغییر داد.

سیر رخدادهای سال ۶۰ هجری قمری آنقدر با سرعت انجام شد که برخی از تاریخ‌نگاران در بررسی و ثبت آن‌ها دچار سردرگمی‌های مختلفی شده‌اند و در عین حال، نگاه حاکمیت نیز مانعی جدی برای حفظ شرط امانتداری بوده است.

رسانه دستگاه شوم خلافت اموی که در دوران معاویه پا گرفت، از دو راهبرد ویژه برای اهداف خود بهره می‌برد:

الف) تعریف و تقدیس و فضیلت‌تراشی برای شخصیت‌های اموی

ب ) تخریب شخصیت‌های مخالف حکومت

چهره خانواده ابوسفیان پس از روی آوردن اجباری به اسلام هیچگاه بین مسلمانان تصحیح نشد. یادگار ظلم‌هایی که ابن حرب بر بسیاری از نومسلمانان مکه به جای گذاشته بود، نتوانست جایگاه اجتماعی آن را بازسازی کند و این موضوع همچنان برای یزید و معاویه پسران ابوسفیان مترتب بود.

معاویه برای جبران این نقیصه تلاش کرد تا با بهره‌گیری از اطرافیان خود، با فضیلت‌تراشی و حدیث‌سازی بکوشد شرف بر باد رفته خاندان اموی را بازگرداند؛ معاویه‌ای که نَسائِی، عالم بزرگ اهل سنت، در راه انکار هر گونه فضیلت برای وی جان خود را از دست داد و توسط شامیان کشته شد. (سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج۱۴، ص۱۳۳). با این حال برخی برای او دست به جعل فضیلت زده‌اند و می‌بینیم که از هر وسیله‌ای فضیلت تراشیده‌اند.

در روایاتی او را در زمره «کاتبان وحی» و «خال المومنین» معرفی می‌کنند و در روایتی دیگر او را هدایت‌کننده امت خطاب می‌کنند:

أن النبی صلی الله علیه وسلم ذکر معاویه وقال: اللهم أجعله هادیا مهدیا

پیامبر فرمود (ص): خداوندا معاویه را هدایت‌کننده و هدایت‌شده قرار ده(سنن ترمذی حدیث ۳۸۴۲)

فعالیت ابن زیاد در کوفه نیز در راستای کنترل اوضاع از دست رفته در زمان نعمان بن بشیر در نخستین روزهای محرم سال ۶۱ شدت بسیاری پیدا کرده بود. او علاوه بر سیاست تهدید و ایجاد خفقان امنیتی در شهر به تعریف، تمجید و گزافه‌گویی درباره یزید بن معاویه پرداخت و او را به شکلی عجیب و غریب بر فراز منبر کوفه برای مردم توصیف کرد:

و جمع ابن زیاد الناس فی جامع الکوفه فقال: أیها الناس إنکم بلوتم آل أبی سفیان فوجدتموهم کما تحبون، و هذا أمیر المؤمنین یزید قد عرفتموه حسن السیره محمود الطریقه محسنا إلی الرعیه یعطی العطاء فی حقه و قد أمنت السبل علی عهده و کذلک کان أبوه معاویه فی عصره، و هذا ابنه یزید یکرم العباد و یغنیهم بالأموال، و قد زادکم فی أرزاقکم مائه مائه و أمرنی أن اوفرها علیکم و أخرجکم إلی حرب عدوه الحسین فاسمعوا له و أطیعوا.

ای گروه مردم شما خاندان ابی سفیان را آزموده‌اید و آن‌ها را همانطور یافتید که دوست می‌داشتید این است یزید که شما او را شناخته‌اید که رفتاری خوش و طریقه‌ای پسندیده دارد، به رعیت خوبی می‌کند و عطا و بخشش در حق رعایا دارد و در دوره خود راه‌ها را امنیت داده و بدان رفتار است که پدرش در عصر خود بود این است. یزید پسر معاویه که بعد از پدرش بندگان خدا را اکرام و آن‌ها را به دادن اموال بی‌نیاز می‌کند و ایشان را گرامی می‌دارد و در ارزاق و گذران شما صددرصد افزوده و به من دستور داده که باز بر آن بیفزایم و شما را نصیبی وافر دهم و برای جنگ حسین شما را از کوفه روانه دارم. هم اکنون بشنوید و اطاعت کنید.