رشته کوه‌های عظیم البرز و زاگرس در فلات ایران و درّه‌‌های میان‌کوهی آن، از جمله ناهمواریهای فلات ایران است که به دلیل شرایط جغرافیایی مطلوب، پناهگاه و سکونت‌گاه مهم انسان در دوره‌های مختلف بوده است. تحقیقات باستان‌شناسی تاکنون بسیاری از محل‌های باستانی و آثار و شواهد مربوط به زندگی ساکنان زاگرس و البرز در مراحل غار‌نشینی، کوه‌نشینی و نیز سکونت‌گاه‌های اولیه در دشت‌ها، درّه‌‌های کوهستانی و حواشی رودخانه‌ها را یافته و مورد کاوش و بررسی قرار داده است.

سرزمین ایلام خواستگاه اولین تمدنهای بشری

کهن سرزمین ایران به گواه یافته‌های باستان‌شناسان، پژوهندگان و دیرینه‌شناسان از نخستین تمدن‌ها و یکی از چند تمدن شگرف و با پیشینه‌ای به درازای حیات بشر است و در این میان ایلام و ناحیه سیمره بی‌تردید با یادمانهای بی‌بدیل خود شاید یکی از نخستینه‌های تاریخ و تمدن بشری باشد.

شاهد این مدعا آثار به دست آمده از غارها و پناهگاههای سنگی حاشیه کبیرکوه در آبدانان و بدرّه‌ و دشت هُلیلان چون غار دَرمر و مَراو است که به عنوان ابتدایی‌ترین رشحات قلم بشر آغازین، بر دیواره‌ی سنگی غارهای لاسگو در فرانسه و آلتامیرا در اسپانیا پهلو می زند.

ایلام سرزمین مفرغ و خواستگاه فرهنگ و هنر دست نخورده‌ی ایران باستان است. اکنون نیز علی رغم حوادث بیشماری که بر این سرزمین رفته است، هرگاه در فرصتی تصادفی و یا کاوشی باستان‌شناسانه با کشفی نو رازی جدید گشوده می‌گردد، بار دیگر تحسین همگان را بر خردمندی و فن‌آوری پیشینییان آن برمی‌انگیزد.

دشت هلیلان تمدنی با آثار تاریخی و تمدنی فراوان

یکی از دشت‌های کم وسعت این دیار از ایران زمین، دشت هلیلان در استان ایلام است که در جنوب شرقی کرمانشاه به مانند مثلثی میان ایلام و لرستان واقع شده است. هلیلان دارای آثار تاریخی و باستانی فراوانی چون قلعه‌ها، گورستان‌های تاریخی، پل‌ها و به خصوص تپه‌های باستانی است که بسیاری از این محوطه‌های تاریخی توسط باستان‌شناسان داخلی و خارجی مورد کاوش و بررسی قرار گرفته‌اند.

یافته‌های باستان‌شناسی بیانگر آن است که سرزمین باستانی ناحیه سیمره در زاگرس میانی به دلیل دارا بودن شرایط مساعد زیستی، قله‌های مرتفع برفگیر، آب فراوان، مراتع حاصلخیز، جنگلهای انبوه، غارها و پناهگاههای طبیعی از دیرباز محل مناسبی برای اقامتگاههای موقت و دائمی بشر بوده است.

صادق ملک شهمیرزادی در این خصوص می‌نویسد: قدیمی ترین آثار گروههای پراکنده‌ی انسانی در حوزه فرهنگی ایلام و لرستان در درّه‌‌ی هلیلان واقع در کناره رودخانه سیمره که در ارتفاع ۹۳۰ متری از سطح دریا واقع شده است، حداقل هفت محل شناسایی شده است. این محل‌ها نزدیک تپه گوران و در منطقه‌ای به نام پَل باریک است.

دشت هلیلان یکی از مهمترین محلهای تمدنی ایران باستان

آثار بدست آمده از آن متعلق به دوره‌ی زیرین پارینه سنگی و تاریخ تخمین آن حدود ۱۰۰ هزار تا ۲۰۰ هزار سال پیش است. از این هفت محل، دو محل پناهگاه سنگی چهار محل از نوع محل باز و محل دیگر تپه گوران مربوط به دوره‌ی نوسنگی (۷۰۰۰ سال ق. م) در ایران است.

دشت هلیلان به علت قرار گرفتن در محدوده‌ی بین تمدنهای قدیم ایران باستان به خصوص تمدن ساسانی و همچنین عبور جاده شاهی (شوش به اکباتان) در جنوب و جاده‌ی خاوران در شمال آن یکی از محل‌های تمدنی و باستانی ایران زمین به شمار می‌رود.

این منطقه در سال ۱۹۶۲ و ۱۹۷۴ میلادی توسط یک هیأت باستان‌شناسی از کشور دانمارک به سرپرستی یورگن ملگارد و پِدر مورتنسن در دو بخش باستان‌شناسی و مردم‌شناسی مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت.

مطالب گفته شده تنها بخشی از آثار تاریخی و فرهنگی این شهرستان است ، متاسفانه از گذشته های دور تا به حال توجه جدی ای به این آثار ارزشمند ، چه کشف و چه کشف نشده وجود نداشته است.

سرقت های این آثار توسط افراد سود جو و فروش آنها که همانطور از وجود این آثار در کشور هایی نظیر دانمارک و موزه معروف کپنهاگ میتوان دید نشان از این بی توجهی مسئولین است.

افراد محلی نیز به این موضوع اشاره میکنند که هرکس با استفاده از ابزاری مانند فلزیاب ، میتواند آثار مختلفی پیدا کند و هیچگونه نظارت جدی ای وجود ندارد!