دکتر محمد پورکاظمی، عضو هیات علمی مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه آبزیان از نظر حوزه‌های جغرافیایی، به ۳ حوزه «دریای خزر»، «خلیج فارس و دریای عمان» و «آبزیان در حوزه‌های آبریز داخلی» تقسیم بندی می‌شوند، گفت: در دریای خزر حدود ۱۲۲ گونه و زیر گونه داریم که از این تعداد ۲۵ گونه اقتصادی دریا در سبد صید صیادان قرار دارند.

وی ۵ گونه خاویاری، ماهی سفید، کپور، ۳ گونه کیلکا، ماهی سوف و اردک ماهی را از جمله گونه‌های اقتصادی نام برد که در سبد صید صیادان قرار دارند، اظهار کرد: در بین گونه‌های صید، گونه‌هایی هستند که متاسفانه به دلیل صید غیر مجاز و عدم مدیریت مناسب، برداشت بیش از حد و قاچاق، ذخایر آنها در حال نابودی است. مهمترین نمونه آن ذخایر ماهیان خاویاری است.

پورکاظمی خاطر نشان کرد: در گذشته در سال ۱۹۸۵ حدود ۳ هزار تن خاویار از کل دریای خزر استحصال می‌شد که از این میزان برداشت ۲۷۰۰ تن آن مربوط به کشور روسیه و ۳۰۰ تن مربوط به ایران می‌شد، ولی بعداز فروپاشی شوروی، تعداد کشورهای برداشت کننده از این ذخایر تبدیل به ۵ کشور شد؛ چرا که مدیریت یکپارچه صید در شوروی سابق از هم پاشیده شد و صیادان زیادی آنقدر صید کردند که در حال حاضر تجارت ماهیان خاویاری تحت کنترل قرار گرفته است.

عضو هیات علمی مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور یادآور شد: از سال ۲۰۱۱ تاکنون صید این گونه آبزی دریای خزر ممنوع اعلام شده و هیچ گونه خاویاری از دریای خزر صادر نمی‌شود، ضمن آنکه برخی از گونه‌های دریای خزر مانند فیل ماهی که در گذشته در سبد صید قرار داشتند، اکنون سالی یک تا دو عدد صید می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه کلیه گونه‌های خاویاری خزر جزء گونه‌های «شدیدا در حال انقراض» هستند، افزود: این مرحله این معنا است که اگر از آنها صیانت نشود، این گونه‌ها ناپدید خواهند شد. اگر از گونه‌ای که سالی یک تا دو عدد از آن صید می‌شود، حفاظت نشود، دو تا ۳ سال و بعد ۵ سال یک بار دو تا ۳ عدد صید می‌شود و بعد از آن این گونه‌های ارزشمند، منقرض خواهند شد.

پورکاظمی اضافه کرد: درست است که در حال حاضر با تلاش شیلات کشورهای منطقه، پرورش ماهیان خاویاری تحت حفاظت هستند، ولی باید توجه کرد که ذخایر ژنتیکی از قوانین خاص خود تبعیت می‌کنند.

انقراض ماهیان خاویاری همانند انقراض یوزپلنگ ایرانی است

پورکاظمی با اشاره به وضعیت ماهیان آزاد دریای خزر، گفت: ماهیان آزاد، سوف دریای خزر، اردک ماهی، کپور دریای خزر در برخی از مناطق در وضعیت تنش قرار دارند. ذخایر آبی برخلاف سایر منابع طبیعی مانند جنگل‌ها اگر تهاجمی به آن صورت گیرد، بخش تخریب شده آن قابل مشاهده است، در صورتی که برداشت بیش از اندازه قابل دیدن نیست و همواره تصور بر این است که ذخایر آبی همواره در اختیار ما قرار دارد.

وی اضافه کرد: از آنجایی که ذخایر آبی دیده نمی‌شود، متاسفانه شدیدترین لطمات را متحمل می‌شود.

پورکاظمی ادامه داد: محیط‌های آبی در کنار صیدهای بی‌رویه شاهد ورود بی‌رویه انواع آلاینده‌ها، تخریب زیستگاه‌ها، عدم تامین مولد برای بازسازی ذخایر و ازدیاد بچه ماهی در دریا است و نیازمند فرهنگ‌سازی به‌ویژه برای ساحل نشینان هستیم؛ چرا که آنها باید بپذیرند اگر گونه‌ای در حال انقراض است، از صید آن ممانعت کنند.

وی با تاکید بر اینکه انقراض ماهیان خاویاری همانند انقراض یوزپلنگ ایرانی است، گفت: اگر انقراض یوزپلنگ ایرانی در درجه شدیدا در حال انقراض است، ماهیان خاویاری نیز در این سطح قرار دارد، در نتیجه هم دولت و هم مراکز علمی و تحقیقاتی و هم علاقه‌مندان محیط زیست لازم است در قالب تشکل‌های مردمی، با اجرای برنامه‌های فرهنگی، از انقراض این گونه که بیش از ۲۲۰ میلیون سال به عنوان میراث علمی و تاریخی در اختیار ما است، ممانعت کنیم تا بتوانیم آن را به نسل‌های آینده منتقل کنیم.

وضعیت آبزیان جنوب کشور

پورکاظمی به بیان وضعیت ذخیرگاه‌های آب‌های جنوبی کشور پرداخت و اظهار کرد: بر اساس آخرین مطالعاتی که در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان انجام شده، حدود هزار گونه و زیر گونه در این حوضه آبریز وجود دارد؛ برخی از گونه‌های اقتصادی این حوضه به دلیل فشار بیش از اندازه در حال کاهش است.

وی افزود: صدور برخی از مجوزهای محلی بیش از حد است و برداشت در این آب‌ها بیش از توان ظرفیت تولید رخ می‌دهد.

آبزیان آب‌های داخلی

عضو هیات علمی مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی، اضافه کرد: از سوی دیگر آبزیان حوضه آب‌های داخلی به دلیل دوران‌های خشکسالی، تغییر اقلیم، استفاده آب در سدها، اولویت بخشی آب به فعالیت‌های کشاورزی و عدم رعایت حق آبه‌ها برای رودخانه‌ها، در وضعیت مناسبی نیستند.

وی گفت: این وضعیت موجب شده که ذخایر ژنتیکی آبزیان ایران به ویژه برای گونه‌های بومی به شدت در حال آسیب باشد و هر جایی که بررسی‌ می‌کنیم، نشان می‌دهد که سال به سال این وضعیت در حال بدتر شدن است.

راهکارهای جهانی برای رفع چالش داخلی

پورکاظمی، افزود: راهکارهایی که در دنیا برای حفظ ذخایر ژنتیکی اتخاذ می‌شود، در مرحله اول حفظ زیستگاه‌ها است که متاسفانه به علت نبود آب، امکان حفظ این زیستگاه‌ها وجود ندارد و راهکار دوم تشکیل بانک‌های ژن و ذخایر ژنی به عنوان بانک زنده آبزیان است. در این بانک‌ها اسپرم، تخمک، باله‌ها و DNA آبزیان در آن نگهداری می‌شود تا بتوان در زمان ایجاد شرایط مناسب‌تر، اقدام به بازسازی گونه‌های در حال خطر کرد.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا نمونه‌های ژنی گونه‌های در حال انقراض آبزیان در کشور جمع‌آوری نشده است، گفت: این گونه‌ها به طور ۱۰۰ درصد منقرض نشده‌اند و اکنون این گونه‌ها در حد محدودی صید می‌شوند و باز در همین حد نیز ذخایر آنها در جایی نگهداری نمی‌شود.

این محقق حوزه شیلات با اشاره به گونه‌های دریاچه ارومیه، گفت: در این حوضه آبریز تنها یک گونه آبزی آرتمیا داشتیم. این آبزی گونه‌ای است که وقتی در شرایط نامساعد محیطی مانند شوری بالا و دمای بالا قرار می‌گیرد، تخم‌گذاری می‌کند و سیست‌های آن می‌توانند در سال آینده احیاء شوند و مشکلی برای بازسازی و احیای این گونه وجود ندارد، ولی برای آبزیان این شرایط وجود ندارد.