آب دشت حاصلخیز کنگاور با توجه به بارندگی های مناسب که در سفره های زیر زمینی ذخیره می شود و یا از سراب های فراوان این منطقه تأمین شده است، سراب ها و رودخانه های اطراف کنگاور منجر شده که این منطقه محل استقرار و برپایی تمدن های کهن باشد.
معبد آناهیتا یکی از آثار تاریخی قابل توجه بر جای مانده از روزگاران دور این منطقه است. آناهیتا بر اساس متون تاریخی، فرشته نگهبان آب و سمبل زیبایی و باروری بوده است. از این رو معبد آناهیتا در این محل بنا شده است.
معبد آناهیتا با ۴.۶ هکتار وسعت بر پشته ای صخره ای قرار گرفته است که بلندترین نقطه آن ۳۲ متر ارتفاع دارد. این بنا دارای ۲۲۰ متر طول و ۲۱۰ متر عرض است و ضخامت دیوار محیطی آن به ۱۸/۵متر می رسد.
بر اساس مدارک و شواهد به دست آمده از کاوش های باستان شناسی بر فراز دیوار این بنا ردیفی از ستون های سنگی بر پا بوده که آثار موجود در بخش شمال غربی آن کمک موثری در شناسایی مشخصات این بنای تاریخی و در نتیجه مرمت آن کرده است.
ورود به بنا به وسیله پلکان دو طرفه ای که در جبهه جنوبی تعبیه شده و قابل مقایسه با پلکان ورودی کاخ آپادانا در تخت جمشید فارس است، صورت می‌گرفته است.
در ازای هر پله ۴.۱۵ متر پهنای کف پله ۳۳ سانتی متر و میانگین ارتفاع پله ها ۱۲ سانتی متر است.
احداث این بنا را به دوران اشکانی نسبت داده‌اند و از این دوره آثاری شامل سفالینه، قبور و نوع تدفین به ویژه سکه های مکشوفه در قبور به دست آمده است.
نخستین نویسنده تاریخی که از این معبد یاد کرده است، «ایزیدور فارکسی»جغرافیا نویس یونانی است و در کتابش با عنوان «منازل پارتیان» یا «ایستگاه‌ها و چاپارخانه های پارتی» از معبد کنگاور یاد کرده است.
در بخش مرکزی معبد دیواری محکم و استوار در جهت شرقی- غربی بر پا شده که دارای ۹۴ متر طول و ۹ متر ضخامت است. نمای آن گچ اندود است و گوشه های جنوب غربی و جنوب شرقی این دیوار در جهت شمال ادامه داشته است. قابل ذکر است این که بر پای دیوار آبراهه ای روی صخره برای هدایت آب جاسازی شده است.

سنگ های به کار رفته در بنای معبد آناهیتا از معادن اطراف کنگاور که فاصله‌ای نه چندان دور دارد استخراج شده است. یکی از این معادن با نام معدن سنگ «کل مران» در ۲ کیلومتری غرب کنگاور قرار دارد. در حال حاضر وجود سنگ های نیمه تراش میانی ستون، سنگ نما، پایه ستون و دیگر عناصر سنگی نشان از آماده‌سازی سنگهای زیر تراشی است که پس از حمل و برپایی صیقل می شده است.
یکی از آخرین کسانی که به صورت دقیق و جزئی درباره معبد آناهیتا اطلاعاتی ارائه کرده «اوژنی فلاندن« است. وی که در سال ۱۲۵۴ه.ق ( ۱۸۴۰ میلادی) از معبد آناهیتا دیدن کرده، پس از اندازه برداری جزئیات طرح و تراش ستون های سنگی و کلیات طرح معماری این بنا را مستطیل شکل دانسته و طول آن را متجاوز از ۲۰۰ متر ذکر کرده است.
وی طرح هایی از جبهه غربی دیوار و ستون های برپا و سایر قسمت ها ارائه کرده و این بنا را با معبد «پالمیرا» در صحرای« سوریه» مقایسه کرده است. جالب است که بنای تاریخی « آکروپولیس» در «یونان» نیز شباهت های فراوانی با این بنای تاریخی دارد. از آن اثر تاریخی سالانه ۱۰ میلیارد دلار نصیب کشور یونان می‌شود اما این اثر تاریخی مهجور مانده است..