✍️ در چند دهه گذشته همواره مسئله کردستان و کردها از مسائل مهم کشور بوده است، روایتی مختصر از آنچه بر قوم کرد، رابطۀ آن با کشورهای همسایه و حاکمیت ایران گذشت بیان بفرمایید، فکر می‌کنید بعد از انقلاب رابطۀ آن ها با حاکمیت بهبود یافته یا تضعیف شده است؟
برای بیان پاسخی کوتاه و جامع به سؤال شما باید مروری کوتاه به تاریخچه زندگی قوم کرد در توپولوژی ایران پیش و بعد از اسلام داشته باشیم اگر نقشه ایران پیش از اسلام را مشاهده کنیم درخواهیم یافت ایران یکی از وسیع ترین کشورهای جهان بوده و کردستان یکی از اقلیم های جغرافیایی و فرهنگی از این کل وسیع است. کردستان به لحاظ فرهنگی قرابت و نسبت خاصی با ایران دارند تا جایی که بسیاری از آنها خود را وارث قوم ماد می‌دانند که نخستین حکومت واحد دیوان سالار ایران را شکل داد، روندی که در طول تاریخ و به خصوص تا دوران مشروطه به وضوح قابل مشاهده بود.
✍️ نخستین بار کردها در دورۀ اول مشروطه از شاکله قدرت کنار رفتند. البته بررسی علت این فاصله گرفتن ارادۀ آن ها بود یا حکومت چنین اراده ای داشته است؟
برای بررسی تحولات قرن اخیر به طور ویژه باید وقایع پس از جنگ جهانی اول را مورد کاوش قرار دهیم. در کوران جنگ جهانی اول و پیش از شکل ¬گیری عهدنامۀ ورسای، معاهده ¬ای بین دولت روس و انگلستان امضاء شد که براساس آن قرار بود که کشور مستقل کردی تشکیل شود (سایکس ¬پیکو). عهدی که انگلستان به آن عمل نکرد اما تا امروز بخشی از کردها به دنبال تحقق این رویا هستند.
✍️ تصور نمی‌کنید این وعده داده شد تا کردها همواره درگیر نزاع باشند و رنگ آرامش نبینند؟
در کردستان مستشرقین زیادی حضور داشتند که فرهنگ کردی را مورد مطالعه قرار می‌دادند، بررسی ¬هایی که نتایج آن در اختیار سرویس های امنیتی بریتانیای سابق قرار می‌گرفت به زعم بنده تسلط نسبتاً آسان غربی¬ ها بر جغرافیای عراق و به خصوص اقلیم کردستان و انعقاد قرارداد سایکس ¬پیکو، حاصل همین فعالیت¬ های مستشرقین در کردستان بود، براساس بررسی های صورت گرفته ۱۵ الی ۲۰ تن از مستشرقین سرشناس در آن مقطع اثر مکتوب دربارۀ مناطق کردنشین ایران، عراق، ارمنستان، ترکیه و … داشتند!
به نظر شما علت این توجه ویژه مستشرقین به کردها و منطقه کردستان چیست؟
مؤلفه های متعددی را می ‌توان مؤثر بر این مسئله دانست، نخست آن که جریان فکری امپراتوری بریتانیا در آن مقطع که بعدها به صهیونیست بین الملل بدل شد، همواره نظر سویی بر کشورها و اقوامی داشتند که دچار افتراق و اختلاف داخلی بودند، قصد نداریم داوری کنیم اما به نظر می‌رسد این دامن زدن به اختلافات و چالش های میان کردها و حاکمیت های مرکزی کشور هایی مانند ایران با تشکیل دولت مستقل یهودی بی ارتباط نبوده باشد به خصوص اینکه مدتی بعد اقلیم کردستان به یکی از اصلی ترین حامیان اسرائیل بدل شد.
آگاه هستید که اولین جرقه های شکل گیری رژیم صهیونیستی جعلی در حدود ۱۸۴۸ میلادی زده شد و انگلستان با اجرای یک برنامۀ بلند مدت ۵۰ ساله به هدف خود که تأسیس حکومتی منحصر برای یهودیان و اشغال سرزمین مسلمانان بود رسید.
سایکس پیکو پیمانی بود که کردستان را بدل به ۴ قسمت کرد تا قدرت استقلال واقعی نداشته باشد اما در این میان جنس کردستان ایران با سایرین تفاوت دارد.
✍️ علت افتراق برخی از کردها با حاکمیت چیست؟
به زعم بنده تفکیک کردها از حاکمیت مرکزی جمهوری اسلامی کار درستی نیست، اثبات تعلق کردها به ایران بسیار آسان ¬تر از نفی و انکار آن است و این نشان دهنده یک ریشه تاریخی عمیق است. کتاب ارزشمند «کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او» به قلم غلامرضا رشید یاسمی به طور اساسی به این مسئله می پردازد. نویسنده معروف کرد؛ پروفسور عزالدین مصطفی رسول (متوفی ۱۳۹۸ ش.) از روزنامه¬نگاران عراق، دانشمندی در تراز جهانی بود که مطالعات گسترده ای در خصوص کردها داشته است. ایشان به بنده می‌ گفتند که تمام مقاصد خود را در گردشگری با اطلاعات عمیقی از آن کشور انتخاب می‌ کنند و به هر کشوری که مسافرت می ‌کنند، نام آن کشور را برای اعلام مقصد خود استفاده می ‌کردند اما دربارۀ ایران مقصد سفر خود را تهران اعلام نموده و راهی شدند. ایشان انسان علمی بودند و شناخت عمیقی هم از کردستان ایران داشتند، مقصود نهایی بنده این است که شاکلۀ کلی تمام اندیشمندان کرد را بیان کنم که بر پایۀ این گفتمان تجلی پیدا می‌ کرد، برای مثال مرحوم ملا مصطفی بازرانی (متوفی در سال ۱۹۷۹ م) در آمریکا پیش از مرگ خود گفته بودند که کرد هر کجا باشد ایرانی است، اغلب اندیشمندان کرد به خصوص در سنینی که تجربۀ بیشتری دارند به هویت ملی وایرانی خود می ‌بالند.

✍️ یعنی هویت ملی را بر قومی ترجیح می ‌دادند؟
بله جالب است که بدانید، زمانی که فاو در جریان جنگ تحمیلی به تسخیر ایران درآمد، بسیاری از اهالی آن حتی مخالفین انقلاب اسلامی، ناخودآگاه به تیراندازی هوایی مبادرت می‌ کردند! بنابراین باید نتیجه گرفت که علیرغم مخالفت ظاهری خود با نظام مرکزی مستقر در تهران، امکان نادیده گرفتن هویت ملی خود را نداشتند، در برخی موارد مانند شادی بعد از پیروزی در دیدار مقدماتی جام جهانی برابر استرالیا یا گل زدن به آمریکا در جام جهانی نیز شاهد شادی بی حد و حصر اقوام کرد برای سربلندی ایران بودیم.

✍️ چه مصادیق دیگری در سدۀ گذشته می‌توانید ذکرکنید که کردها با عبور از علایق قومی، پای هویت ملی خود ایستادگی کردند؟
عرض کردم که تفکیک کردها از ایران بسیار سخت است اما صحبت از اتحاد این دو مقوله به نظر آسان تر می‌آید. بعد از جنگ جهانی دوم و اتفاقاتی که در کوران آن به خصوص در جغرافیای ایران افتاد، شاهد قدرت گرفتن دو جریان عمده با حمایت شوروی در ایران بودیم. نخست جریان جعفر پیشه وری و سپس وقوع جریان قاضی محمد که در سال ۱۳۲۴ هـ . ش اتفاق افتاد و استقلال ۱۱ ماهۀ این مناطق را شاهد بودیم اما خوی ملی گرایی کردها سبب شد تا زمانی که نیروهای حکومت مرکزی برای باز پس گیری مناطق خودمختار راهی شمال غرب ایران شد، قاضی محمد به استقبال آن ها برود و از آنها پذیرایی کند!
آن¬ها بدون مقاومت خاصی منطقه را در اختیار نیروهای حکومت مرکزی ایران قرار دادند، البته این خودمختاری ۱۱ ماهه به صورت فراگیر و شامل همۀ مناطق کرد‌نشین ایران نبود، بخش کوچکی از مناطق کرد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشین به محوریت مهاباد در اختیار نیروهای کرد قرار داشت که البته به نظر همین حرکت آنها نیز به نحوی ملی گرایانه و برای حفظ جان مردم این مناطق و استقلال جغرافیای ایران با توجه به ضعف حکومت مرکزی ایران اتفاق افتاده بود.
علیرغم اینکه قاضی محمد و دو پسرعموی وی تیرباران شدند اما در بازجویی ها نیز بیش از هر چیز به بی اعتنایی حکومت پهلوی به هویت ملی انتقاد داشت، حال به وقایع استان همجوار کردستان، آذربایجان غربی بپردازیم به گواه تاریخ بیش از ۵ هزار نفر در جریان وقایع این منطقه و فعالیت های جعفر پیشه وری کشته شدند؛ وی نیز متواری شد و در نهایت به طرز مشکوکی در روسیه کشته شد، خلاصۀ مطلب اینکه هویت ملی برای کردها تا جایی اهمیت داشت که بخش بزرگی از ایلات و عشایر کرد فقط برای تمامیت مرزی ایران کنار ارتش شاه ایستادند و زمینه استیلای مجدد ارتش شاه و حکومت پهلوی بر این مناطق فراهم شد.
✍️ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز کردها با حکومت مرکزی چنین همکاری هایی داشتند؟
برای اثبات وفاداری کردها به انقلاب اسلامی کافی است تا مروری بر رشادت های بیش از ۱۰۰۰۰ شهید سنی مذهب دوران دفاع مقدس داشته باشیم، درست است که برخی گروه¬ های معاند و اشرار نیز در این منطقه حضور دارند اما اصالت و اکثریت با آن ها نیست، فداکاری های اقوام کرد برای ایران تا جایی است که رهبر انقلاب در سفر خود به کردستان به صراحت آنها را مردمان فداکاری های بزرگ خطاب می‌ کنند. این نشان از دید عمیق و استراتژیک جمهوری اسلامی ایران به منطقه کردستان در مانیفست خود دارد.

✍️ همانطور که اشاره کردید قاطبه مردم کرد همواره به انقلاب اسلامی وفادار بودند، سئوال این است که حاکمیت تا چه اندازه موفق به پاسخگویی مناسب به مطالبات مردم کرد شده است؟
سال ۱۳۵۷ هـ . ش و یک روز پیش از پیروزی انقلاب اتفاقاتی در کردستان رخ داد که تبعات آن مدت ها دامن گیر کردستان بود، علیرغم حضور برخی از علما و مجاهدان در این مناطق به عنوان تبعیدی حکومت پهلوی اما دغدغه ها و چالش های اقوام کرد به جز برای خود آنها به طور کامل ملموس نبود، البته باید اذعان کرد که آنها پیام انقلاب اسلامی را دریافت کرده بودند و حتی بعد از وقوع درگیری ها بیش از هر کسی نیروی مجاهدان کرد مقابل تجزیه طالبان ایستادند و اگر این همراهی نبود فتنۀ جدایی طلبی به راحتی قابل کنترل نبود، حرکتی که باید اذعان کرد تا امروز نیز با قوت ادامه داشته است.

متأسفانه بعد از مدتی فضا کمی غبارآلود شد و با فتنه های مختلف دشمنان انقلاب، تصویری غیر‌واقعی از مردم کرد به نمایش درآوردند! در حالی که خانواده های کرد برای حفظ کیان این انقلاب هزینۀ گزافی دادند، برخی از خانواده های کرد ۶ شهید تقدیم انقلاب کردند اما این واقعیت قابل انکار نیست که طی سال های اخیر حکومت مرکزی آن طور که شایستۀ رشادت های قوم کرد بود به آنها خدمات حاکمیتی ارائه نداد!
کردستان به سبب بحران های موجود در طی سالیان به شکل شایسته توسعه پیدا نکرد، برای مثال ناامنی¬های موجود سبب جلوگیری از ارائه خدمات عمرانی در کردستان شد اما کردها نجیبانه پیام انقلاب را دریافت کردند و با خون خود ایستادند.

✍️ چطور با فعالیت فرهنگی می ‌توان توسعه ای پایدار، عادلانه و مردم پایه برای مردم کردستان به ارمغان آورد؟

سبقۀ فرهنگی مردم کرد بر تمام ابعاد زندگی آن ها می‌ چربد به این معنا که اگر از آذربایجان به عنوان دروازۀ ورود به سیاست در قرن اخیر یاد می‌شود یا خراسان را مرکز تحولات مذهبی می‌دانیم، باید از مناطق کرد‌نشین به عنوان قطب فرهنگی و هنری یاد کنیم.
لازمۀ دیگر توسعۀ متوازن عبور از دیدگاه های قومیتی است، البته به طور قطع وقوع این اتفاق میمون و مبارک مدتی طول خواهد کشید اما در هر صورت باید از چهرۀ واقعی کردها در کشور زنگارزدایی کنیم تا تصویر واقعی از این مردمان نجیب ارائه شود بنابراین اگر از خطوط قومی عبور کنیم و بر نظرات جغرافیایی صرف اتکا کنیم، رهبر معظم انقلاب در مسیر عبور از این مرزهای خودساخته پیشقدم بوده اند. برای مثال انتصاب اخیر ایشان در فرماندهی نیروی دریایی ارتش ج.ا، از میان فرماندهان کرد که حرکت بزرگی در راستای عبور از شاخصه های قومیتی بود، البته ما رویش هایی مانند امیر ایرانی در مناطق کرد‌نشین بسیار داشته ایم که نباید از آنها غافل شد.
عمق نگاه رهبری به کردها تا جایی است که معتقدند باید از کردهایی که در اوایل انقلاب آسیب دیدند، دلجویی شود و نباید مسائل این منطقه را صرفاً با نگاه امنیتی مورد توجه قرار داد.

✍️ فکر نمی‌کنید بخشی از این نگاه امنیتی، مطلوب جریان های کرد و غیرکرد خارج از کشور است و آنها تلاش می‌کنند تا اوضاع امنیتی و تصویر کردستان مخدوش بماند؟
به طور قطع بخشی از مسائل کردستان و گروهی از کردها که معارض جمهوری اسلامی هستند به فشارها و تلاش¬های جریان-های خارج از کشور بازمی‌گردد؛ چرا که آنها به مسئله کردستان به عنوان یک اهرم فشار بر جمهوری اسلامی ایران نگاه می‌‌‌کنند، البته به نظر بنده مطالبات القایی از سوی آنها اغلب با مسائل اساسی و واقعی اقوام کرد فاصله دارد و آن¬ها تلاش دارند تا مسائل جانبی را جایگزین مسائل اصلی کنند، در حالی که جنس مطالبات جوانان بومی و دغدغه¬مند این مناطق بسیار به واقعیت نزدیک¬تر به نظر می‌آید؛ چرا که آن¬ها بر مشکلات واقعی مناطق کرد‌نشین اشراف ندارند و برداشت انتزاعی از مشکلات قوم کرد دارند.
امروز اگر جوانان کرد به میدان مشارکت سیاسی می‌آیند با دیدگاهی مطالبه¬گرانه پای به عرصه می‌گذارند، مانند تمام مردم ایران و به دنبال این هستند که در پی مشارکت سیاسی خود بخشی از مسائل مبتلا به مناطق کرد‌نشین را رفع کنند، در حالی که جریان معارض فقط به دنبال بهره گرفتن از آن¬ها برای مواجهه با ایران اسلامی است. البته به زعم بنده دوران قدرت آن¬ها افول پیدا کرده و دیگر محلی از اعراب ندارند و معارضین مسلح دیروز که دست آن¬ها به خون جوانان کرد و ایرانی آلوده است، در حال حاضر به دنبال مقصریابی و ادامه حیات نباتی خود هستند.
حضرت امام (ره) در اوایل انقلاب سفارش می فرمودند که شما باید بین مردم کُرد و ضد‏ ‎‏انقلاب تفاوت قائل باشید، «شما با کفر می جنگید نه با کُرد». بعد از سفر رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) به استان کردستان در سال ۱۳۸۸، ایشان راهبردهای خود برای پویا و به روز شدن گفتمان حضرت امام خمینی (ره) را ارائه دادند.

رهبر معظم انقلاب در آن سفر از کردستان به عنوان سرزمین فرهنگ یاد کردند که تأییدی بر مدعای ما است که کردستان را قطب فرهنگ ایران برشمردیم. ایشان زبان کردی را میراثی ملی دانستند، در اوایل انقلاب باید برای ترجمه یک متن کردی مدتها به دنبال مترجم می‌گشتیم اما امروز چنین مشکلی وجود ندارد. رهبر انقلاب در ادامه ایران را وطن همۀ کردها معرفی کردند که برگرفته از عمق استراتژیک سخن ایشان در خصوص فقط لزوم یکپارچگی کشور است. ایشان در ادامه فرمودند که کردها برای ایران فرصت هستند و تهدید برشمردن آن¬ها درست نیست، ایشان در ادامه توهین به مقدسات اهل سنت را تقبیح کردند و راهبرد آخر هم دلجویی از آسیب دیدگان اوایل انقلاب بود و در نهایت این راهبردهای رهبر انقلاب جریان های پان کرد را دچار بحران هویت و مشروعیت کرد تا جایی که امروز به هیچ وجه اثرگذاری گذشته را ندارند.
مقایسه رفتار کردها با داعش یا حتی جریان معارض داخلی منافقین خلق به خوبی تفاوت های بنیادین میان قوم کرد و جریانات دیگر را نشان می‌دهد، منافقان تا جایی جنایت کردند که کسی از آن¬ها دفاع نکرد اما انقلاب اسلامی بارها با رأفت اسلامی نسبت با آسیب¬دیدگان کرد برخورد کردند.
✍️ در پایان اگر صحبتی هست، بفرمایید؟
به زعم بنده درباره ی مناطق کرد‌نشین باید به فرهنگ مردم کرد بیش از گذشته نزدیک شویم، شرایطی فراهم شود تا مردم به این فرهنگ نزدیک شوند، برای مثال شرایط اقتصادی مردم را نسبت به بانه نزدیک کرده است یا سریال (ن.خ) فرهنگ مردم کرد کرمانشاه را به نمایش گذاشت، بوم گردی، معرفی جاذبه¬های گردشگری کردستان و … سبب می‌ شود تا دیدگاه درست تری میان مردم و کرد‌نشینان جریان پیدا کند بنابراین ما نمی‌توانیم جامعه کردستان فرهنگ کرد را جدا از مام وطن بدانیم، البته مطالبات بر حقی در اقشار مختلف جامعه دارند که امیدواریم مورد توجه حاکمیت قرار بگیرد و برای اصلاح آنها گام های مؤثری برداشته شود.