این روزها کمتر کسی است که واژه‌هایی مانند مصرف بهینه برق، مدیریت مصرف برق، الگوی صحیح مصرف برق، بدمصرفی، اسراف را از رسانه‌های جمعی، در کوچه و خیابان و یا محفل‌های خانوادگی نشنیده باشد، حال شاید از خود بپرسید هر یک از این واژه‌ها به چه معناست. آیا ما بد مصرف هستیم؟ الگوی بهینه مصرف انرژی برق در کشورهای توسعه یافته چگونه است؟ رفتار صحیح مصرفی را از کجا شروع کنیم؟ اما در این میان، سوال اصلی این است که چگونه می‌توان مصرف بهینه را به یک رفتار ارزشمند و متمایز در تعاملات مدرن اجتماعی تبدیل کرد؟

براساس آمار و اطلاعات منتشر شده در شرکت توانیر، سرانه مصرف برق خانگی؛ به عنوان شاخصی که مصرف برق هر ایرانی در خانه را به صورت ماهانه رصد کرده و میانگین آن را محاسبه می‌کند، در سال ۱۳۹۷ معادل ۲۴۷ کیلووات ساعت در ماه بوده است. شاخص سرانه مصرف برق در بخش خانگی طی سال ۱۳۹۸ با افزایش ۱.۶ درصدی به ۲۵۱ کیلووات ساعت در ماه رسید و به همین ترتیب در سال ۱۳۹۹، ۱.۶ درصد دیگر افزایش یافت و از ۲۵۵ کیلووات ساعت در ماه عبور کرد، این درحالی لست که در سال ۱۴۰۰، سرانه مصرف این بخش، ۴.۳ درصد نسبت به سال ۱۳۹۹، چیزی معادل ۲.۷ برابر افزایش دو سال گذشته‌اش، افزایش داشته است.

به این صورت، از سال ۱۳۹۷ تا سال ۱۴۰۰، سرانه مصرف برق هر ایرانی با رشد ۷.۷ درصدی همراه شد، اما پس از آن، کاهش مصرف بخش خانگی در سال ۱۴۰۱ قابل توجه و تأمل است و در بررسی متغیرهای تأثیر گذار در آن، می‌توان به عوامل متعددی از جمله تغییر سازوکار تعرفه و کلیدواژه بسیار مهم فرهنگ‌سازی اشاره کرد. منظور از فرهنگ سازی، از منظر مدیریت مصرف برق این است که مجموعه‌ای از فعالیت‌های بهم پیوسته بین صنعت برق و مشترکین آن به منظور تعدیل بار مصرفی مشترک ایجاد می‌شود تا بتوان با کارایی بیشتر و هزینه کمتر به مطلوبیت یکسانی در زمینه مصرف دست یافت. در این صورت، هم عرضه کننده و هم مصرف کننده برق به سود بیشتری در این زمینه دست خواهند یافت.

امسال نیز براساس طرح ملی پاداش با صرفه‌جویی در مصرف برق به‌ازای هر کیلووات‌ساعت تا ۲ هزار تومان معادل ۲۰ برابر هزینه فروش برق پاداش صرفه‌جویی می‌گیرند که این پاداش نسبت به سال گذشته رشد ۲۰ برابر داشته و شامل همه مشترکان خواهد شد.

این طرح در حالی اجرایی شده که مصرف برق خانوار در مناطق «غیرگرمسیر» کشور در ایام گرم سال از ابتدای خرداد تا پایان شهریور ۳۰۰ کیلووات ساعت و در مناطق گرم مانند بندرعباس، بوشهر و خوزستان تا ۱۰ برابر یعنی ۳ هزار کیلووات ساعت است و آن‌ها ناگزیر به استفاده از کولرهای گازی هستند و شاید صرفه‌جویی در این شرایط سخت به نظر برسد اما کافی است مشترک خانگی مناطق گرمسیر با خاموش‌کردن یک کولر اضافی و تنظیم دمای وسایل سرمایش روی دمای آسایش یا همان ۲۴ درجه، در راه مصرف بهینه برق قدم بردارد تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان پاداش صرفه‌جویی دریافت کنند.

برای ماندگاری و تداوم رفتار مصرف بهینه توجه به پیش‌فرض‌هایی چون اعمال شاخص‌های یادگیری به شهروندان از دوران کودکی، تجربیات زیسته در طول زندگی، تلقین و تاثیر محیط و…که در ذهن آدمی شکل‌ گرفته، از یک سو و  تکیه و امید به ویژگی‌هایی چون توانایی تصمیم‌گیری، قدرت انتخاب و قابلیت یادگیری و جایگزینی عادات جدید در آدمی از سوی دیگر، می‌توان رفتاری را که این طرح ایجاد شده، تبیین و نهادینه کرد.

به تعبیری ساده می توان با روش‌هایی چون ارزش آفرینی، ایجاد حس سودمندی و مطلوبیت در ترویج مصرف بهینه برق، تکرار و ممارست در تغییر رفتار مصرف برق فرهنگ مصرف بهینه را جایگزین بدمصرفی کرد و با عادت سازی، آن را با تبدیل به یک رفتار ارزشمند به عنوان یکی از نمادهای تعاملات مدرن اجتماعی، بسط، گسترش و ترویج داد، اما برای شروع این کار باید یک ارزش ایجاد کنیم و فرد را با چگونگی یک رفتار شایسته و متمایز آشنا سازیم.